Hondenleven: Slaaptekort

Ooit leerde ik op school dat je een zin nooit met ‘ik’ mag beginnen. Ook ‘en’ en ‘maar’ zijn taboe als beginwoorden. Daar worstelde ik behoorlijk mee in mijn tijd als schrijver/vertaler Engels. Dit duurde totdat ik Tolstoj begon te lezen. Weliswaar vertaald uit het Russisch in het Engels. Juist omdat ik de vertalingen las en zelf ook teksten vertaalde, was ik geïnteresseerd in de specifieke puzzels die het vertalen vanuit het Russisch opleveren.

Voorwoord

Gelukkig stond er in de uitgave van War and Peace die ik toen aan het lezen was een uitgebreid voorwoord van de vertalers, het echtpaar Richard Pevear and Larissa Volokhonsky. Wat schetst mijn verbazing toen ik las dat de grote Tolstoj de regels veelvuldig brak. Die heilige regels die ik op school zo ingehamerd had gekregen. Tolstoj begon zijn zinnen regelmatig met ‘en’ en ‘maar’. Het voelde als een bevrijding.

Vrijbrief

Maar waarom  voelde dit als een bevrijding? Was het feit dat één van mijn literaire helden de regels brak dan een vrijbrief voor mij om elke zin anti-schools te beginnen? Natuurlijk niet. Zoals met alle grote kunstenaars moet je de regels eerst heel goed onder de knie hebben voor je ze aan je laars kunt lappen. Je moet namelijk wel weten wanneer en hoe vaak je de rebel kunt uithangen. Het moet niet storend gaan werken voor je lezers. Die zijn immers opgevoed met dezelfde conventies. Juist door zo af en toe die conventies wat op te schudden houdt je de lezer wakker en alert.

Niet zomaar

En Tolstoj gebruikt de woorden ‘maar’ en ‘en’ aan het begin van een zin niet zomaar. Hij creëert er ritme mee. Hij legt er nadruk mee. Hij speelt ermee. Daarom is Tolstoj ook zo’n groot schrijver. Hij schrijft niet zomaar woorden achter elkaar, hij componeert een tekst. Net zoals een groot componist een symfonie componeert. Het maakt het vertalen van een werk ook zo uitdagend. Het is zoveel meer dan alleen de tekst vertalen. Je moet als vertaler ook de sfeer, het ritme, de subtiele ondertoon vertalen. Daarbij moet je ontzettend oppassen dat je niet gaat hineininterpretieren. Er geen elementen gaat invoegen die de schrijver nooit heeft bedoeld.

Ritme

Ritme. De basis van elke compositie. De basis van het leven. Alles heeft ritme. De dag heeft ritme. Het weer heeft ritme. Het universum heeft ritme. Van de pulserende pulsar tot het kloppen van een muggenhart. Ook slaap heeft een ritme. Van diepe slaap naar lichte slaap. Dat schijnt allemaal te maken te hebben met hersenactiviteit en het verwerken van de gebeurtenissen van de dag. Dromen zijn daar, voor zover nu bekend, een belangrijk onderdeel van.

Prikkelbaar

En als je slaapritme wordt onderbroken dan kun je knap prikkelbaar zijn! En dat ben ik dus nu. En het kan me dus geen bal schelen dat ik drie zinnen achter elkaar met ‘en’ begin. Ik ben geen Tolstoj maar ik ben in een bui waarin ik de regels aan mijn laars lap en mijn tong uitsteek tegen mijn vroegere cohort leraren en leraressen Nederlands. Ik begin zinnen met ‘en’, ‘maar’ en ‘ik’ omdat ik in een rebelse bui ben. En dat hebben jullie, mijn zeer gewaardeerde lezers, te danken aan het trio honden dat zo vaak onderwerp van deze columns is.

Vijf uur

Al drie nachten op rij word ik om vijf uur wakker gekeft. Ik heb niet heel veel slaap nodig, maar dit is echt te vroeg. Het verstoord een delicaat ritme dat ervoor zorgt dat ik met een uurtje of zes per nacht en soms wat langer in het weekend prima de week door kom. Dat is ook handig want de dagen zijn te vol voor acht uur slaap per dag. Ik heb geen idee hoe de regelmaat die de honden en ik hadden aangenomen is onderbroken. Maar het is gebeurd. Spip begint om vijf uur te spoken en daar moppert Bella dan op en daar wordt ik wakker van.

Hersenen

Vijf uur ‘s ochtends is net een uur voor ik opsta, dus ik ben dan net wakker genoeg om niet meer goed in slaap te komen. Mijn hersenen beginnen dan namelijk al te draaien. Ik dommel dan nog wat, maar dat zet niet veel zoden aan de dijk. Vandaag was het helemaal raak. Het was geen vijf uur maar kwart over drie. En vier uur, en half vijf, en vijf uur en vijf voor zes. Ik heb nooit kinderen gehad, maar ik geloof dat dit ongeveer is hoe kersverse ouders zich voelen. Ik benijd hen niet.

Opschudden

Middagdutjes zitten niet in mijn systeem. Maar ik denk dat ik vandaag het systeem maar een beetje ga opschudden. Ik ben tenslotte in een regelbrekende bui. Wellicht dat een powernap van een minuut of twintig straks mijn equilibrium weer kan herstellen. Ik vraag mij af of Tolstoj ooit dit probleem heeft gehad. Hij had ook honden, hij heeft er zelfs een novelle aan geweid. Maar Tolstoj had ook personeel, dus ik denk niet dat hij vaak ‘s nachts zijn bed uit hoefde vanwege zijn honden.

Je kunt de novelle van Tolstoj ‘Stories of my dogs’ hier lezen (Engels):
https://en.wikisource.org/wiki/The_Complete_Works_of_Lyof_N._Tolsto%C3%AF/Stories_of_my_Dogs.